item 1774 (m)
.
.
.X.
.1774.
De introductiepagina van item 1774 bespreekt de komst van Joodse nieuwkomers uit Oost-Europa en hun mogelijkheden om in de agrarische woon-/werkomgeving van Noord-Groningen een bestaan op te bouwen. Deze verdiepingspagina beschrijft de introductie van de 'burgerlijke stand' naar Frans voorbeeld en de plicht voor Joden om voortaan een achternaam te kiezen, die voor alle volgende generaties hetzelfde blijft. Tot slot volgt een overzicht van de opeenvolgende generaties Van Berg in Winsum. We zien dan ook hoe de levenswandel van twee Winsumer neven Haiman (geboren in 1842) en Benjamin (geboren in 1846) uiteenloopt. In het bijbehorende interview kijkt Els van Berg daar op terug.
Joodse nieuwkomers kiezen een achternaam
Kort na de Franse Revolutie (1789-1795) voert Frankrijk de burgerlijke stand in. Daarin wordt op systematische wijze de persoonsadministratie van alle ingezetenen genoteerd en bewaard. Tegenwoordig noemen we dat de GBA (Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens). Het vermeldt: voornamen en achternaam, adres en woonplaats, geboortedag en -plaats, beroep, trouwdag en -plaats, kinderen en de dag van overlijden. Deze gegevens zijn beschermd en niet voor iedereen toegankelijk. Dit is vastgelegd in de Privacywet. In de periode van 1810 tot 1813 valt Nederland onder Frans bestuur en Franse wetgeving. Zo wordt in het jaar 1811 ook in ons land, naar Frans voorbeeld, begonnen met het opzetten van de systematische registratie van alle ingezetenen.
x
Veel Nederlandse families hebben al een achternaam aangenomen. Net als de Joodse families die uit Zuid-Europa afkomstig zijn en al sinds de 16e eeuw in Amsterdam wonen. Maar Joden die uit Oost- en Midden-Europa in de 18e en 19e eeuw naar ons land komen, hebben meestal nog geen achternaam. Zij zijn gewend om hun kinderen de voornaam van hun vader als tweede naam mee te geven. Een nieuwe achternaam kiezen is voor hen niet altijd eenvoudig. Er zijn aanknopingspunten en categorieën te onderscheiden, maar bedenk wel dat veel van de hieronder genoemde namen naar een Joodse identiteit kunnen verwijzen, maar dat het ook net zo goed namen van niet-Joden kunnen zijn.
.
Religieuze namen die verwijzen naar
- mannennamen uit de Thora, zoals de families
Abrahams, Davids en Jacobs;
- functies of voorwerpen die een rol spelen in de joodse religie, zoals de families
Biema of Benima, Cohen en Voorzanger.
.
^ Jozef Garson (L), hulpober in Winsum
De naam 'Garson' verwijst naar Gerson uit de Thora. Gerson is de oudste zoon van Levi en kleinzoon van aartsvader Jacob.
.
Symbolische namen die verwijzen naar
- aanzien, zoals de families
Keizer, Prins en Hertog;
- kleur, zoals de families
Rood, Groen en Zwart;
- viervoeters, zoals de families
De Beer, De Leeuw en Schaap;
- vogels, zoals de families
Arend, Gans en De Haan;
- vissen, zoals de families
Schellevis, Snoek en Zalm;
- planten, zoals de families
Citroen, Kaneel en Komkommer
- en voor de grappenmakers, de families
Lampie, Hoogstraal, Oudgenoeg en Knorringa
.
^ Betje en Israel Knorringa-de Vries
De naam 'Knorringa' is een naam met een knipoog want deze verwijst naar een varken en joden eten geen varkensvlees.
.
Praktische namen die verwijzen naar
- beroepen, zoals de families
Groenteman, Schrijver en Witjas;
- oorspronkelijk geboortestreek, zoals de families
Berlijn, Italie en Van Praag;
- (eerdere) woonplaatsen, zoals de families
Van Emden, Van Hasselt en Leek;
- windstreken, zoals de families
Noord, Van Oosten, Van Zuiden;
- bijnamen, zoals de families
Krakeling, Loterijman of Segaar;
- namen die (ter bevordering van integratie) juist niet verwijzen naar Joodse identiteit, zoals de families
Broekema, Van Dam en De Vries.
.
^ Michiel en Agatha de Vries-van Zuiden
Mogelijk komt de familie van Agatha 'van Zuiden' (geboren te Hoogeveen, getrouwd in textielstad Enschede) uit Zuid-Europa.
Nakomelingen van Izaäk Marcus van Berg
Van slager Izaäk Marcus van Berg weten we dat hij in 1774 in Winsum is gaan wonen. In het gemeentearchief staat dat hij op 15 september 1754 is geboren in Loppersum, als oudste zoon van vader Marcus Sekkel en moeder Leentje Heimans. Stamvader Marcus Sekkel is geboren rond 1719 en overlijdt in 1808 te Obergum. In Loppersum komen we hem nog tegen in 1786 en voor het laatst in 1793 (in een verwijzing naar zijn handtekening onder een regeling voor onderhoud van de straat waar hij woont). Net als twee andere Joodse families woont Marcus Sekkel in 1793 aan de westzijde van de Nieuwstraat in Loppersum. Hij heeft vier kinderen: Izaäk, Hartog, Frouke en Froontje. De tweede naam van zijn kinderen is 'Marcus', een achternaam hebben ze bij hun geboorte nog niet. De oudste zoon, Izaäk Marcus en zijn vrouw Leentje Benjamins uit Baflo krijgen ook vier kinderen: Hayman, Benjamin, Frouke en Anna. In 1811 neemt dit gezin de achternaam 'Van Berg' aan. De broer van Izaäk Marcus van Berg woont dan Wolvega. Daar neemt dit gezin de achternaam Van der Klei aan. Zo krijgen de twee zonen van Marcus Sekkel, Izaäk en Hartog en hun gezinnen vanaf 1811 twee verschillende achternamen, terwijl het eigenlijk gewoon twee broers zijn van dezelfde vader en moeder.
opeenvolgende
generaties 'Van Berg'
Izaäk Marcus van Berg (1754-1829) is naast slager ook bestuurder van de joodse gemeenschap in Winsum. Zijn oudste zoon gaat in Hindeloopen wonen, maar zijn tweede zoon Benjamin Izaaks van Berg (1776-1849) volgt zijn vader op in het synagogebestuur van Winsum. Deze Benjamin Izaaks van Berg krijgt elf kinderen. Zijn derde kind, zoon Meijer Benjamins van Berg volgt zijn vader op als veekoopman en synagogebestuurder in Winsum. Zijn achtste kind, zoon Markus van Berg, wordt koopman in Groningen.
Izack J. van Berg
Meijer Benjamins van Berg (v.1808-1869) krijgt drie kinderen. Zoon Haiman (1842-1924) volgt zijn vader op als veekoopman en rabbijn van de joodse gemeenschap van Winsum. Hij trouwt tweemaal en krijgt zeven kinderen.
- De oudste zoon uit het eerste huwelijk van Haiman heet Meijer van Berg (1871-1955). Hij groeit op in Winsum, wordt veekoopman en gaat met zijn vrouw Regina van der Klei (1873-1960) uit Delfzijl in Amsterdam wonen. Dit echtpaar overleeft de Tweede Wereldoorlog.
- De oudste zoon uit het tweede huwelijk van Haiman heet Izack Jonathan van Berg (1885-1942). Hij wordt veekoopman en heeft zijn veebedrijf aan het eind van de Havenstraat, achter nummer 20. Als hij in 1942 wordt gedeporteerd woont hij in huis bij Jozef Garson in de Nieuwstraat 5 te Obergum. Hij wordt op 57-jarige leeftijd in Auschwitz op 22 oktober 1942 vermoord. Sinds 1993 staat zijn naam genoemd op het monument aan de Winsumse synagoge.
Salomon van Berg
Markus van Berg (1816-1891) krijgt zeven kinderen. Zijn oudste zoon Benjamin van Berg (1846-1913) wordt borstelmaker, woont in Gorredijk en krijgt zes kinderen.
- De oudste zoon van Benjamin heet Meijer van Berg (1873-1927). Hij wordt handelaar in zuivel, trouwt met Ester Spinoza Catella Jessurun en krijgt drie zonen.
- De jongste zoon van Meijer en Ester heet Salomon van Berg (1906-1991). Hij wordt handelaar in tabak in Amsterdam, trouwt met Susanna Nuss en krijgt een dochtertje. Tijdens de Tweede Wereldoorlog komt hij in een werkkamp terecht. Hij overleeft het kamp, maar zijn twee broers worden in de oorlog vermoord en kort na de oorlog sterft ook zijn enige kind. Na de oorlog worden nog twee dochters geboren, de jongste heet Els van Berg. Haar betovergrootvader Markus van Berg werd in 1816 geboren te Obergum. Els woont in Amsterdam en haar verhaal kun je lezen in het bijbehorende interview uit 2017.
.
.
.home