Canon

Vanaf zijn geboorte in 1727 woont Benjamin Hertog van Zanten in het naburige dorp Baflo. Hij wordt slager en trouwt met Roosje Salomons. Hun dochter Leentje Benjamins groeit ook in Baflo op. Ze trouwt later met slager Izaäk Marcus van Berg uit Loppersum. Het echtpaar gaat in het tweelingdorp Winsum-Obergum wonen en krijgt daar tussen 1776 en 1789 vier kinderen: Benjamin, Frouke, Heyman en Anna. Zo komt in de tweede helft van de 18e eeuw, met de komst van het echtpaar Izaäk Marcus en Leentje van Berg, ook in Winsum de Joodse vestiging op gang. In de bloeiperiode aan het eind van de 19e eeuw zal die Winsums-Joodse gemeenschap zo'n 180 leden tellen.

Thema: Godsdienstvrijheid
Introductie item 1727: klik hier

Als Izaäk Marcus van Berg uit Loppersum zich in 1774 samen met zijn vrouw Leentje Benjamins uit Baflo in Winsum-Obergum vestigt is hij 20 jaar oud. Volgens een inwonerlijst uit 1811 wonen zij in Obergum in 'huisje 3' aan het Winsumerdiep (oostelijk van Hoofdstraat-Obergum). Aan het eind van de 18e eeuw komt de vader van Izaäk Marcus, weduwnaar Marcus Sekkel, ook naar Winsum en woont daar tot zijn dood in 1808. De Van Bergs hebben zes generaties lang in Winsum gewoond. Een jongere zoon van Marcus Sekkel kiest aan het begin van de 19e eeuw een andere achternaam dan zijn broer Izaäk Marcus van Berg. Hij heet vanaf die tijd Hartog Marcus van der Klei.
.
Thema: Achternamen
Introductie item 1774: klik hier

Als koopman Izaäk Nathans de Vries (geboren in het Duitse plaatsje Harmen) in 1797 in Garnwerd trouwt met Froontje Comprechts van der Kamp uit Niewolda, vestigt hij zich daarna met zijn echtgenote in Winsum-Obergum. Froontje overlijdt als zij 45 jaar is en wordt begraven op de Joodse begraafplaats aan de Moesstraat in de stad Groningen. Izaäk Nathans sterft in zijn negentigste levensjaar en ook hij wordt in de stad begraven. Dat moet een kostbare aangelegenheid zijn geweest. Hoe verdienen zij en andere Joden in de regio het geld voor hun dagelijks levensonderhoud?
.
Thema: Beroepen
Introductie item 1797: klik hier .

Slager Levie Lazarus de Vries vestigt zich met zijn vrouw Kaatje Samuels Leek in 1808 vanuit het nabijgelegen Sauwerd in Winsum-Obergum. Hij is geen familie van de in het Duitse plaatsje Harmen geboren koopman Izaäk Nathans de Vries die ruim tien jaar eerder naar Winsum kwam. Ook Levie Lazarus is in Duitsland geboren, in het stadje Trier. Zijn oudste drie kinderen zijn in Garnwerd en Sauwerd geboren. In Winsum kwamen er nog vier kinderen bij. Hun kleinzoon Abraham de Vries wordt de laatste rabbijn van Winsum.
.
Thema: Heilige boeken
Introductie item 1808: klik hier

Godsdienstleraar Emanuel Levie Garson uit Grijpskerk trouwt in 1820 te Winsum met weduwe Rachel Philippus Levie. Emanuel Levie is in 1769 in Osterode (Hannover, Dld.) geboren en trekt met zijn uit Oostenrijk afkomstige ouders naar Nederland. Hij overlijdt, 80 jaar oud, te Obergum. Zijn echtgenote weduwe Rachel Philippus was eerder getrouwd met Elias Oeser (c.1757-1818) uit Springe-Eldagsen (Dld.). Vanaf 1802 woont Rachel met Elias in Winsum-Obergum. Uit dit huwelijk zijn tussen 1812 en 1816 drie kinderen geboren.
.
Thema: Windstreken
Introductie item 1820: klik hier

Rond 1834 vindt de joodse eredienst plaats in een huissynagoge aan de Westerstraat te Obergum. Dit blijkt als er bij verkoop van het pand sprake is van een huurovereenkomst tussen het bestuur van de joodse gemeente en de eigenaar van de woning. Het betreft een ruimte op de begane grond aan de westzijde van het pand met een aparte ingang. Gezien de bouwwijze moeten de gebeden en gezangen destijds door het hele pand en ook daarbuiten geklonken hebben.
.
Thema: Joodse gebedshuizen
Introductie item 1834: klik hier

De oudste grafsteen op de Joodse begraafplaats aan de Munsterweg dateert uit het jaar 1867. De grafsteen betreft landbouwer Comprecht Izaaks de Vries uit Wetsinge, die daar in 1867 (volgens de joodse kalender het jaar 5627) is begraven. Comprecht Izaäks is de zoon van koopman Izaäk Nathans de Vries. De begraafplaats ligt buiten het dorp in oostelijke richting. Het betreft een door bomen en struiken omringde stille plek met grafstenen uit de 19e en de 20-ste eeuw, voorzien van Hebreeuwse opschriften. De begraafplaats is in 1999 gerestaureerd en staat tezamen met het uit 1910 daterende monumentale toegangshek geregistreerd als Rijksmonument.
.
Thema: Rituelen
Introductie item 1867: klik hier

De nieuwe synagoge aan de Schoolstraat in Winsum wordt in 1879 in gebruik genomen. Ook vrouwen zijn er welkom, maar voor hen is een aparte vrouwengalerij ingericht boven de ingang. Begin dertiger jaren wordt de Joodse gemeenschap echter te klein voor het bijeenbrengen van het - voor joods religieuze bijeenkomsten - noodzakelijke aantal van tien Joodse mannen. Het besluit tot beëindiging valt samen met het overlijden in 1933 van Abraham de Vries, de laatste rebbe van Winsum.
.
Thema: Vrouwen in het Jodendom
Introductie item 1879: klik hier

Aan het begin van de 20e eeuw hebben een aantal Joden zich inmiddels een betere positie op de maatschappelijke ladder kunnen verwerven. In Winsum-Obergum is de idealistische vooruitgangs- en vrijdenker Nathan Albert de Vries (1878-1924) daar een goed voorbeeld van. Nathan is een achterkleinzoon van koopman Izaäk Nathans de Vries, die in 1848 in de stad begraven werd. Nathan Albert de Vries verlaat al vroeg het dorp van zijn jeugd en wordt in 1913 gemeenteraadslid in de stad Groningen voor de SDAP.
.
Thema: Sociale stromingen
Introductie item 1913: klik hier

De in 1848 geboren Abraham de Vries sterft in november 1933. Deze laatste rabbijn van Winsum is dan 84 jaar oud. Als teken van zijn priesterlijke waardigheid staan er op zijn grafsteen op de Joodse begraafplaats aan de voormalige Munsterweg twee zegenende handen afgebeeld. De joods religieuze gemeenschap van Winsum is dan inmiddels geminimaliseerd door ontkerkelijking en trek van werkzoekenden naar de industriële centra. Er heerst crisis in het land, veel mensen raken werkeloos en de onderlinge verdraagzaamheid neemt af.
.
Thema: Opkomend antisemitisme
Introductie item 1933: klik hier

Tijdens het regime van nazi-Duitsland raakt het leven van Joodse Nederlanders ernstig bedreigd. Vanaf de zomer in 1942 worden de laatste Winsumer Joden gedeporteerd en vermoord. De deportatie begint op 16 juli 1942 met vader Izaäc de Vries uit de Tuinbouwstraat en eindigt op 28 februari 1943 met zijn zestienjarige neef Issy de Vries uit de Oosterstraat, die als laatste van de dertien Winsumer Joden in Auschwitz wordt vermoord. In de hele provincie Groningen zijn er maar weinig Joden die de Tweede Wereldoorlog overleven. Na de bevrijding komt de berichtgeving daarover moeizaam op gang en de rol van de overheid blijft lang onbesproken.
.
Thema: Joden in de Tweede Wereldoorlog
Introductie item 1942: klik hier

Op 4 mei 1993 onthult rabbijn Jacobs het oorlogsmonument aan de voormalige synagoge van Winsum, ter herinnering aan de laatste dertien Joden uit Winsum die in Auschwitz zijn vermoord. Het monument bestaat uit twee glazen panelen in de vorm van de twee boogvormige raamnissen aan de oostwand van de vm. synagoge. Op de glasplaten staan de namen van de Joodse oorlogsslachtoffers van Winsum met hun leeftijden en een tekst uit Jehosjoea (Jozua) 4:6-7, met de slotwoorden: '...tot eeuwig gedenken'. Op de vraag waarom wij elk jaar opnieuw herdenken wat er in de oorlog is gebeurd, past een tweeledig antwoord: We herdenken en herinneren ons de slachtoffers, ook om herhalen te voorkomen.
.
Thema: Herdenken
Introductie item 1993: klik hier

Op 28 april 2011 wordt de geheel gerestaureerde vm. synagoge van Winsum opnieuw in gebruik genomen. Bij de restauratie is uitgegaan van de oorspronkelijke bouwvorm uit 1879. Het kleine gerestaureerde gebouw en de eind 2010 aan de noordzijde geplante N.A. de Vriesboom zijn eigendom van Stichting Behoud Synagoge Winsum. Het gebouw wordt verhuurd voor sociaal-culturele activiteit en zal daarnaast ook dienen als regionaal centrum voor het herdenken van lokale en wereldwijde Joodse oorlogs-slachtoffers van het nazi-regime en erfgoededucatie.
.
Thema: Educatie
Introductie item 2011: klik hier

.Canon Winsums Jodendom