item 1933

Inleiding

De jaren tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog noemen we het Interbellum (1918-1940). In die periode neemt het aantal weggebruikers flink toe en daarom besluit de provincie Groningen om langs Winsum een nieuwe weg aan te leggen richting Lauwerszee (de afsluiting daarvan vindt later plaats). Voor die doorgaande provinciale weg komt er in 1927 aan de westkant van het dorp een nieuwe brug over het Winsumerdiep. Dat deze brug dertien jaar later aan het begin van de Tweede Wereldoorlog wordt gebombardeerd door het naziregime geeft al wel aan dat ons land door een zwarte periode gaat. Het begint allemaal met Zwarte Donderdag, 24 oktober 1929, als de financiële markt in Amerika en het internationale handelsverkeer instorten. De depressie zou ook diep ingrijpen in het leven van de Joodse bevolking, maar dat kon toen nog niemand voorzien. Het is de tijd waarin overheden nieuwe werkgelegenheid proberen te scheppen. Er komen plannen op de tekentafel; de ambtenaren hebben het er druk mee. Naast de komst van de nieuwe brug in de provinciale weg werkt het College van Burgemeester en Wethouders van Winsum aan een groot nieuwbouwproject, waarbij ten zuiden van het Winsumerdiep een nieuwe woonwijk wordt gerealiseerd. Het is de tijd waarin veel dorpelingen in de stad op zoek gaan naar werk. Ook Joden zoeken werk buiten Winsum. Zij trekken weg naar elders, vooral de jongeren, en vestigen zich in de stad Groningen of gaan naar Amsterdam, Enschede... Een enkeling vestigt zich in Den Haag of Oss in Brabant. Sommigen kunnen aan de slag bij een Joodse ondernemer, anderen starten als kleine zelfstandige of strijken daar neer, waar ze hun handel het beste aan de man kunnen brengen.

Trek naar stedelijk gebied

Interbellum
Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) blijft ons land neutraal en de invloed van die oorlog is bij ons dan ook veel kleiner geweest dan bijvoorbeeld in buurland België. In de dertiger jaren van de 20e eeuw nemen de internationale spanningen opnieuw toe en tegen die achtergrond kijken we naar de grote veranderingen die zich rond de Joodse bevolking in onze regio voltrekken. Al vanaf het begin van de 20e eeuw neemt het aantal Joden hier sterk af. Ook de tijdelijke vestiging in het begin van de Eerste Wereldoorlog van Belgische Joden in de stad Groningen verandert hier weinig aan. Zo vermindert het aantal Joodse inwoners in Winsum van ruim 140 in 1899 tot ruim 90 in 1909. In 1920 wonen er nog 66 Joden en in 1930 nog 52. Van deze 52 Joden wonen er dan 3 in Bedum, 16 in Eenrum, 16 in Warffum en 17 in Winsum-Obergum. Oorzaak: de jongere generatie trekt naar  stedelijk gebied, waar meer werk en een grotere kennissenkring te vinden is. Door deze trek naar elders worden vanaf het begin van 20e eeuw op het platteland in Noordwest Groningen minder Joden geboren dan er sterven. Vooral de Randstad en met name Amsterdam heeft een aanzuigende werking. Rond 1930 woont zo’n zestig procent van alle Nederlandse Joden in Amsterdam.

Voorbeelden zijn Marchien van Berg en haar zuster Sophia Goltje Emanuel-van Berg, zusters van de Winsumse veehandelaar Izack Jonathan van Berg. Ook Rebecca Reintje de Vries, zuster van Nathan Albert de Vries en nicht van Michiel en Izaäc de Vries, vertrekt naar Amsterdam. Lea Hamme-de Vries, de jongste zuster van rebbe Abraham de Vries en tante van Comprecht, Essie en Roosje de Vries (Es en Ro), woont met haar gezin in Den Haag. Naast die trek naar elders op zoek naar werkgelegenheid, zijn er ook Joden die zich niet langer Joods voelen en de band met hun religie verliezen. Sommigen gaan een gemengd huwelijk aan en een enkeling noemt zich ‘buitenkerkelijk’.

.