item 1808
.
.
.X.
.1808.
Slager Levie Lazarus de Vries en zijn vrouw Kaatje Samuels Leek vestigen zich in 1808 vanuit Sauwerd in Winsum. Levie Lazarus de Vries is geen familie van koopman Izaäk Nathans de Vries die ruim tien jaar eerder naar Winsum is gekomen. Levie Lazarus is geboren in 1768 in Trier in Duitsland. Zijn oudste drie kinderen zijn in Garnwerd en Sauwerd geboren en in Winsum krijgen Levie en Kaatje er nog vier kinderen. Hun kleinzoon Abraham de Vries wordt de laatste rebbe van Winsum en zijn dochter Roosje, de achterkleindochter van Levie Lazarus, is de laatste Joodse inwoner van Winsum die in 1941 op de Joodse begraafplaats aan de Munsterweg begraven wordt.
.
.X.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
december 1941
joodse begraafplaats winsum
.
. godsdienstvrijheid .
. in nederland .
Inleiding
Levie Lazarus de Vries is de derde Joodse stamvader die zich in Winsum vestigt. De christelijke plattelandsbevolking van Winsum is dan protestants. In de 19e eeuw ontstaat er binnen de protestante kerk een strijd die ook in Winsum leidt tot de komst van een tweede christelijke kerk, de gereformeerde kerk (afscheidingsbeweging Hendrik de Cock, 1834). In diezelfde periode zijn ook de Joodse nieuwkomers bezig om hun eigen joodse religie te importeren. Ze richten daarvoor een eigen huis van samenkomst (synagoge) in, waar alles zal draaien om de Thora, het heilige boek van de joden. Niet voor niets heten zij het ‘Volk van het Boek’. Eerst vertellen we over de Hebreeuwse taal waarin dit boek geschreven is. Die taal behoort de taalfamilie van de 'Semitische talen'. Hoewel de Thora al sinds 1934 niet meer in de synagoge van Winsum aanwezig is, komen we toch op diverse plaatsen in de omgeving nog steeds Hebreeuwse letters tegen: op de Joodse begraafplaats, boven de ingang van synagoge en op het oorlogsmonument aan de andere kant van de synagoge. Op de vervolgpagina kijken we naar de inhoud van de joodse heilige boeken en daar valt ook te lezen hoe na zeventig jaar de vijf gebedenboeken uit het huis van rebbe Abraham de Vries terugkeren naar Winsum. Tot slot bekijken we hoe het de nakomelingen van Levie Lazarus de Vries is vergaan.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
28 april 2011
onthulling sluitsteen
Hebreeuwse taal en letters
Talen horen bij taalfamilies. Nederlands, Duits en Zweeds zijn Germaanse talen. Frans, Spaans en Italiaans zijn Romaanse talen. De heilige joodse boeken en geschriften zijn geschreven in het Hebreeuws. Deze taal hoort bij de familie van de Semitische talen. De naam van die taalfamilie verwijst naar Shem (Sem), de oudste zoon van Noach. Volgens de heilige boeken van jodendom, christendom en islam redt Noach tijdens de zondvloed samen met zijn vrouw en drie zonen in een grote Ark alle diersoorten van de aarde van de verdrinkingsdood. Semitische talen zijn ontstaan in het Midden-Oosten.
.
Het meest opvallende is wel dat men het Hebreeuws van rechts naar links schrijft. De regels beginnen dus daar waar onze regels eindigen en boeken lezen doet men (voor onze begrippen) ook van achter naar voor. Het Hebreeuwse alfabet heeft alleen medeklinkers en geen klinkers. Verder bestaat het uit 22 letters en niet uit 26, zoals in het Nederlands. Die 22 letters hebben wel net als in het Nederlands een eigen vorm en een eigen plaats in het alfabet. Zo is onze letter ‘B’, de tweede letter in het alfabet en onze letter ‘M’ de dertiende letter. In het Hebreeuwse alfabet is de tweede letter de letter ‘beet’ en de dertiende letter is de letter ‘mem’. Nu is het opvallende aan het Hebreeuwse alfabet dat elke letter ook nog een eigen betekenis heeft én... een eigen getal.
alef:
De eerste Hebreeuwse letter is de 'alef', wat 'ossenkop' betekent. Deze letter is afgeleid van een oudere vorm van het Semitisch schrift. Men tekende een ossenkop. Deze tekening werd later de alef. De alfa uit het Griekse alfabet is hiervan afgeleid evenals onze 'a'. Men tekende dus de 'a'-klank als een ossenkop omdat het woord alef met een 'a' begint.
beet:
Zo ook bij de andere letters van het alfabet. De tweede letter is de 'beet'; 'beet' betekent 'huis'. Net als bij de 'alef' tekende men de 'b'-klank, een huis.
mem:
Nog een voorbeeld. De dertiende Hebreeuwse letter, de 'mem', betekent 'water'. Ook hier tekende men als het ware de 'm'-klank, een watergolf.
Zo kon men klanken schrijven/tekenen en ontstond schrijftaal naast spreektaal. Het woordje 'Ab' bijvoorbeeld, wat 'vader' betekent, schrijft men met een 'alef' gevolgd door een 'beet'.
Omdat de heilige boeken van de Joden in het Hebreeuws zijn geschreven, leren Joodse kinderen al vroeg Hebreeuws. In de virtuele studeerkamer van het Joods Historisch Museum in Amsterdam is meer informatie te vinden over de Hebreeuwse letters en bij de Torarol tegen de achterwand van die studeerkamer wordt in een paar woorden uitgelegd wat er in de Thora staat.
hebreeuwse letters in de
openbare ruimte
Nieuwsgiering waar nog Hebreeuwse letters in Winsum te vinden zijn? Bijvoorbeeld boven de ingang van de synagoge aan de westkant en op het monument aan de oostkant. Ook komen we Hebreeuwse letters tegen op de Joodse begraafplaats aan de Netlaan (voormalige Munsterweg, richting Willem Steeman Manege en Onderdendam). Maar er zijn meer plaatsen te vinden in Noord-Groningen: bijvoorbeeld waar Joodse huizen stonden, een synagoge was of waar een Joodse begraafplaats is, zoals in Appingedam, Delfzijl (Farmsum), Leens, Loppersum, Uithuizen en Warffum.
.
.
.
.
.
.
.
route joodse begraafplaats
winsum
meer over item 1808: klik hier
.
.
.
.home