item 1727

.
.
I N T R O D U C T I E
.
thema: Godsdienstvrijheid
.
meer over item 1727: klik hier
.
interview met JEW-auteur Hans Hamburger: klik hier
.
overzicht Canon Winsums Jodendom: klik hier

.

Vanaf zijn geboorte in 1727 woont Benjamin Hertog van Zanten in het naburige dorp Baflo. Hij wordt slager en trouwt met Roosje Salomons. Hun dochter Leentje Benjamins van Zanten groeit ook in Baflo op. Later trouwt ze met slager Izaäk Marcus van Berg uit Loppersum. Het echtpaar gaat in het tweelingdorp Winsum-Obergum wonen en krijgt daar tussen 1776 en 1789 vier kinderen: Benjamin, Frouke, Heyman en Anna. Zo komt in de tweede helft van de 18e eeuw, met de komst van het echtpaar Izaäk Marcus en Leentje van Berg, ook in Winsum de Joodse vestiging op gang. In de bloeiperiode aan het eind van de 19e eeuw zal die Winsums-Joodse gemeenschap zo'n 180 leden tellen.

In Noordwest-Groningen begint die Joodse vestigingsgeschiedenis in het jaar 1727 in het dorp Baflo. Maar net als elders in Europa komt ook deze geschiedenis op abrupte wijze tot stilstand als zich tijdens de Tweede Wereldoorlog de Holocaust aandient. We volgen de lijn aan de hand van de Joodse familie van Zanten uit Baflo anno 1727 tot aan de familie Benninga die als een van de weinigen de Holocaust overleeft en Israël heeft verkozen als haar nieuwe thuisland.

Godsdienstvrijheid in Nederland
In Noord-Europa bekeert de oorspronkelijk heidense bevolking zich in de Middeleeuwen tot het christendom. In de provincie Groningen speelt de blinde bard Bernlef daar een belangrijke rol bij. Het verhaal daarover speelt zich af rond het jaar 800 in het dorpje Helwerd bij Usquert onder de waddenkust. Daar geneest Bernlef als door een goddelijk wonder van zijn blindheid en kan weer zien. Uit dankbaarheid voor zijn genezing reist hij daarna als dichter-zanger mee met de zendelingen die het christelijke geloof komen brengen. De stem en liederen van Bernlef zijn daarbij een bron van inspiratie, waardoor veel mensen zich tot het christendom bekeren.
x
Boven de ingang aan de westzijde van de Martinitoren in Groningen staat de blinde Bernlef afgebeeld als één van de drie brengers en vernieuwers van het christendom in Groningen. Bernlef staat links van Sint-Maarten en heeft een harp in zijn handen. Rechts van de heilige Martinus staat Rudolf Agricola die een miniatuurversie van het door hemzelf ontworpen orgel van de Martinikerk vasthoudt. Eigenlijk heet Rudolphus Agricola gewoon 'Roelof Huisman'. Hij wordt in 1443 geboren in Baflo als zoon van de plaatselijke pastoor en ontwikkelt zich tot een veelzijdig wetenschapper, maakt onder andere deel uit van de kring van wetenschappers rond het klooster van Aduard en zal uitgroeien tot een van de belangrijkste vroeg-humanistische geleerden van de Lage Landen.

Aan het eind van de 16e eeuw ontstaan er grote tegenstellingen binnen de Rooms-katholiek Kerk. In het jaar 1517 schrijft de Duitse monnik Luther zijn 95 stellingen waarin hij zich uitspreekt tegen de geloofspraktijk in de katholieke kerk. Hij stuurt dit geschrift naar de aartsbisschop en opdat iedereen het kan lezen bevestigt Luther zijn tekst met stellingen ook aan de deur van de kerk in Wittenberg. Deze gebeurtenissen vormen het begin van een godsdienstoorlog tussen aanhangers van de gevestigde katholieke kerk en de vernieuwingsbeweging die uitgroeit tot de latere protestantse kerk. In de provincie Groningen wordt deze nieuwe beweging geïntroduceerd als de 'Nije Leere'. Internationaal leidt deze geloofsstrijd tot het begin van de Tachtigjarige Oorlog die van 1568 tot 1648 zal duren en een groot deel van West-Europa in z'n greep heeft.
x
Voor ons land is Willem van Oranje tijdens die Tachtigjarige Oorlog belangrijk als leider van de opstand tegen de katholieke Koning Phillips II van Spanje. Willem van Oranje werd in 1533 in Duitsland geboren en kreeg zijn opvoeding aan het hof in Brussel. Hij staat bekend als stichter van het 'Huis van Oranje' en wordt wel de 'Vader des Vaderlands' genoemd. In 1584 wordt hij in Delft dood geschoten door Balthasar Gerards. Na de Tachtigjarige Oorlog komt er gaandeweg meer tolerantie voor godsdienstige en andere levensovertuigingen van uiteenlopende aard en uiteindelijk wordt dat ook vastgelegd in de wet.