item 1913 (m)
Canon Winsums Jodendom
.
. x. . x. . x. . x. . x.
.
.
. x. . x. . x.
.
.
.X.
.1913.
Op de introductiepagina van item 1913 kwamen de drie denkrichtingen aan de orde die het Europese Jodendom van eind 19e en begin 20e eeuw kenmerken, te weten: de orthodoxie, het zionisme en de assimilatie. Daarna bespraken we de drie sociale stromingen die het landelijk politieke klimaat bepalen, waarbinnen de in Winsum geboren Nathan Albert de Vries zijn bestuurlijke en politieke loopbaan begint. Op deze vervolgpagina komt zijn levensschets meer gedetailleerd in beeld, inclusief zijn levens-beschouwelijke ontwikkeling en politieke loopbaan.
.
.X.
Levensschets van Nathan Albert de Vries
Jeugd in Winsum
Nathan Albert de Vries wordt geboren op 24 juli 1878 en woont tot het begin van de 20e eeuw in de Hoofdstraat-W 40 bij de vellenbloterij annex wol- en huidenhandel van zijn ouders Hartog en Betsy de Vries-Boasson. Als kind wordt de kleine Nathan Albert thuis Nardus genoemd, mogelijk om verwarring te voorkomen met zijn eveneens inwonende vrijgezelle oom Nathan Izaäk. Na de dood van Nathans inwonende oma Reintje de Vries-Vos (weduwe N.I. de Vries) op 12 maart 1900 verhuizen Nathans ouders en zijn anderhalf jaar oudere zuster Rebecaa Reintje naar de stad Groningen. Nardus krijgt dan voor korte tijd de verantwoordelijkheid voor huis en winkel met bijbehorende bedrijfsruimte aan de Hoodstraat-W. Op 1 mei 1901 verkoopt hij (Nathan Albert de Vries, koopman, wonende te Groningen) de firma ‘Weduwe N.I. de Vries’ te Winsum al aan (zijn neef) Nathan Wijnberg, handelsbediende, wonende te Winsum. Kennelijk woont Nardus op dat moment al in de stad Groningen en is zijn vrijgezelle oom Nathan alleen in Winsum achtergebleven. Deze overlijdt 55 jaar oud in 1902 en wordt begraven op de Joodse begraafplaats van Winsum. In 1905 verlooft Nardus zich met de niet-Joodse Agnes Bruins en in 1907 laat hij zich uitschrijven als inwoner van Winsum. Nardus’ vader Hartog overlijdt in 1908 te Groningen en zijn moeder vier jaar later in 1912. Beide ouders worden begraven op de Joodse begraafplaats te Winsum, dus ‘terug in zijn geboortedorp’ zal Nardus van tijd tot tijd nog wel geweest zijn.
Levensbeschouwelijke ontwikkeling
Over de kindertijd van Nardus is niet veel bekend. Hij groeit op in de bedrijvigheid van de vellenbloterij annex wol- en huidenhandel ‘Weduwe N.I. de Vries’. Kennelijk heeft het door Nardus grootvader, Nathan Izaäk de Vries, opgerichte bedrijf nooit de naam van Nardus’ vader Hartog gedragen. Hartog was pas tien jaar oud toen zijn vader overleed en zijn moeder als ‘weduwe N.I. de Vries’ bedrijf en winkel aan de Hoofdstraat-W zou gaan voortzetten. Waarschijnlijk gaat Nardus naar de in 1882 nieuwgebouwde openbare lagere school aan het dorpsplein (huidige bibliotheek, Regnerus Praediniusstraat) en volgt daarnaast de joodse lessen die georganiseerd worden door het bestuur van de joodse gemeente, waarvan zijn vader Hartog deel uitmaakt. In het bedrijf van zijn vader aan de Hoofdstraat-W werken dan inmiddels een tiental mensen.
In de zomer van 1891 toont Nardus als dertienjarige in de synagoge van Winsum zijn prille kennis van de joodse godsdienst door een tekst voor te lezen uit de Tora. Daarna ontvangt hij de priesterlijke zegen als teken van zijn religieuze volwassenheid en wordt, getuige de hieronder afgebeelde menukaart, zijn bar mitswa-feest gevierd met vrienden en familie. Nardus gaat dan inmiddels naar de HBS in Groningen. Uit zijn verdere ontwikkeling blijkt dat hij de Tora niet trouw blijft en zijn Joodse wortels de rug toekeert. In zijn daden blijft hij wel trouw aan de joodse opdracht om als individu naar eigen vermogen en een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de wereld, maar hij benadert deze joodse opdracht als vrijdenker met de vrijdenkers van zijn tijd.
De naam van Nardus de Vries is ook al vroeg verbonden met de drankbestrijding. De notulen van de Nederlandse Vereniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken (NVAA) noemen hem al in 1906. N.A. de Vries is dan nog geen dertig jaar oud. Van 1910 tot 1918 is hij voorzitter van de Groningse afdeling van de NVAA en ziet in die periode door een ledenwerfactie het aantal leden sterk toenemen. Vanaf 1914 vinden we hem ook terug in de archieven als voorzitter van de Coöperatie in gebouw De Toekomst (gesticht door de Groninger Arbeiders Maatschappij).
Politicus N.A. de Vries
1913: Raadslid gemeente Groningen
Wolhandelaar Nathan Albert de Vries en zijn vrouw, zenuwarts Agnes de Vries-Bruins, trouwen op 6 december 1906. Beiden worden zij actief lid van de SDAP en behoren tot de voorhoede van de partij. Het echtpaar blijft kinderloos. In 1913 wordt N.A. de Vries lid van de gemeenteraad van Groningen voor de SDAP. Zijn bestuurlijke belangstelling gaat vooral uit naar onderwijszaken. Hij wordt lid van de raadscommissies ‘Licht- en Trambedrijf’ en ‘Gasfabriek’. Hiermee begint Nathan de Vries zijn politieke carrière in de gemeenteraad van Groningen.
1915: Statenlid provincie Groningen
Twee jaar na zijn benoeming als gemeenteraadslid wordt N.A. de Vries ook gekozen als lid van de Provinciale Staten van Groningen. In 1919 mogen vrouwen zich voor het eerst verkiesbaar stellen. Dan komt ook Nathans vrouw Agnes voor de SDAP in de gemeenteraad. Op 2 juli wordt Nathan echter gekozen als gedeputeerde voor de Provinciale Staten en neemt daarom zijn ontslag van als lid van de gemeenteraad. Op de vergadering van 14 juli worden lovende woorden gesproken over het vertrekkend raadslid en de afdeling Groningen van de Bond van Nederlandse Onderwijzers noemde zijn afscheid van de gemeenteraad: "... een ramp voor den Bond, die aan den heer De Vries grooten dank verschuldigd is ...".
.
1923: De reis naar Amerika
Uit alle lofuitingen blijkt dat Nathan een degelijk politicus is, die zich opvallend goed in de stof verdiepte. Hij had in de raad geijverd voor verbetering van arbeidsvoorwaarden van onderwijzers. Vanaf 1919 ligt Nardus’ belangrijkste taak in de Gedeputeerde Staten. Daarnaast blijft hij veel werk verzetten voor de drankbestrijding, zat ook in 1922 in het hoofdbestuur en in het dagelijks bestuur van de NVAA en was betrokken bij het blad ‘De Blauwe Vaan’. Zijn vrouw Agnes wordt in 1922 gekozen in de Tweede Kamer en beëindigt eind 1922 haar praktijk als zenuwarts. In 1923 gaat Nathan voor de NVAA op studiereis naar voor- en tegenstanders van de alcoholbestrijding in Amerika. Hij vertrekt op 3 maart met de ‘Nieuw Amsterdam’ uit de haven van Rotterdam en schrijft over zijn reis een boek getiteld ‘De Nieuwe Wereld’, dat in maart 1924 verschijnt bij uitgeverij Wolters te Groningen.
1924: Wethouder gemeente Groningen
Een jaar na de reis naar Amerika krijgt de SDAP in de stad Groningen een wethouderszetel, waarvoor men Nathan de Vries benoemt. Zo wordt hij de eerste SDAP-wethouder in Groningen, met de portefeuille 'Volkshuisvesting en Openbare Werken', maar op zijn visitekaartje staat ‘Wethouder van Onderwijs’. Helaas wordt Nathan enkele maanden later ziek en overlijdt, 46 jaar oud, op 3 november 1924. Nathan wordt gecremeerd te Westerveld. Door Nathans vroege overlijden blijft hem het trauma van de Holocaust bespaard. Zijn anderhalf jaar oudere zuster Rebecca Reintje de Vries pleegt in 1943 zelfmoord in kamp Westerbork. De urn met haar as is bijgezet op de Joodse begraafplaats in Diemen.
Toen Nardus de Vries in 1913 zijn politieke loopbaan begon als raadslid van de stad Groningen was de Joodse Gemeente van Winsum al aanzienlijk kleiner geworden, maar nog wel gewoon in functie. Een kleine twintig jaar later blijken er nog te weinig Joden in Winsum te wonen voor instandhouding van de eigen synagoge. Zo gaat het gebouwtje vanaf het midden van de dertiger jaren van 20e eeuw een nieuwe toekomst tegemoet als vakbondsgebouw en buurthuis. Men noemt het vanaf die tijd het 'N.A. de Vriesgebouw', als blijvende herinnering aan de in Winsum geboren wereldverbeteraar en politicus Nathan Albert de Vries. Het gebouw zal die naam behouden tot de restauratie in 2010. Daarbij wordt de oorspronkelijke religieuze functie weer inzichtelijk gemaakt en gaat de voormalige synagoge van Winsum als vooroorlogs erfgoed een nieuwe levensfase tegemoet.
Het N.A. de Vriesgebouw
Opkomst vakbeweging
De opkomst van de vakbeweging volgt op de industriële revolutie, die halverwege de 18e eeuw als eerste op gang komt in Engeland. Later volgen Duitsland, Amerika en Japan. Zo dient zich gaandeweg de massaproductie aan van producten die wereldwijd worden aangeboden en verkocht. In de huidige wereldeconomie produceert ons land (en ook in veel andere Westerse landen) vooral diensten, kennis en informatietechnologie. Daardoor is de zogenaamde ‘postindustriële' maatschappij ontstaan (‘post’ betekent ‘na’). Tot de industriële revolutie draaide alles in West-Europa nog om de agrarische sector, waarin de boeren doorgaans eigen baas zijn. In ons land komt de industrialisatie pas na 1900 echt op gang. Naast fabriekseigenaren, bestuurders en grondbezitters gaat zich dan ook een sociale onderklasse aftekenen die de ongelijke verdeling van de macht zichtbaar maakt. Kinderarbeid, lage lonen en gevaarlijke werksituaties moeten bestreden worden. Arbeiders en mensen die zich het lot van de armen aantrekken gaan zich organiseren en richten arbeidersverenigingen op. Een eerste begin hiervan dient zich al aan in 1837 bij de oprichting van de vereniging van drukkersknechten in Breda, maar oprichting in 1894 te Amsterdam van de Algemene Diamantwerkersbond onder leiding van Henri Polak vormt een doorbraak in de geschiedenis en wordt van grote betekenis voor de latere FNV. Zo komt door inzet van de bonden bijvoorbeeld de achturige werkdag tot stand en de eerste vakantieregeling. In het begin ondervinden de bonden veel tegenwerking maar dat houdt de krachtenbundeling van de arbeiders niet tegen.
Provinciale ontwikkeling
Voor een inkijkje in het werkveld van Nardus de Vries in de stad Groningen kunnen we terecht bij het verhaal over gebouw De Toekomst dat in 1888 als eerste coöperatie in Nederland in gebruik wordt genomen. Het gebouw bestaat uit twee woningen met elk twee vertrekken waarvan één keldervertrek. Daarachter bevinden zich magazijnen, de bakkerij en een klein kantoor. Op de eerste verdieping is vergaderruimte, een leeszaaltje, een bestuurskamer en een toneel met kleedruimte. De bakkerij is ruim van opzet en staat bekend als de beste in de stad. Naast de zaalruimte is ook de Coöperatieve Productie- en Verbruiksvereniging van belang voor de kwaliteit van de producten. De winst van de coöperatie komt ten goede aan de arbeidersbeweging.
Moderne Winsumer Bestuurdersbond
Begin 20e eeuw, als de landarbeid minder arbeidsplaatsen te bieden heeft, worden ook op het Noord-Groninger platteland arbeidsverenigingen actief. Door kleine vakbonden samen te voegen ontstaat ook de Moderne Winsumer Bestuurdersbond. Kennelijk heeft deze bond begin dertiger jaren van de 20e eeuw zijn weg naar het inmiddels overbodig geworden Joods religieuze gebouwtje aan de Schoolstraat weten te vinden. En zo wordt deze bond (een van de voorlopers van de FNV) de nieuwe gebruiker. Uit deze kring moet ook het idee geboren zijn om het gebouw te vernoemen naar de inmiddels gestorven SDAP-voorman N.A. de Vries, die zijn Joodse komaf een andere, voor de arbeiders inspirerende wending heeft gegeven. Of de laatste Winsumer Joden, veelal kleine zelfstandigen, ook zo gelukkig zijn met de keuze van die naam is de vraag. Maar misschien wist men toch ook in die kring wel zijn milde, humorvolle toon en bestuurskwaliteiten te waarderen. En ook voor zijn in 1923 verschenen boek De Nieuwe Wereld, over zijn studiereis naar Amerika in het kader van de alcoholverslavingsproblematiek, zal toch ook algemene waardering zijn geweest.
.
home